Kleuren genetica van eenden
Bij het krijgen van kuikentjes hebben veel mensen vragen over de kleuren genetica van eenden, oftewel welke kleuren de kuikentjes gaan worden. In dit lange artikel ga ik dat proberen te beantwoorden. LET OP: Dit artikel geld NIET voor muskuseenden!
Eenden hebben algemene genen die de kleur en patronen bepalen, maar ook genen die een ander resultaat geven als het een woerd of eend betreft. Beide ga ik behandelen; maar eerst de basis!
De basis van de erfelijkheid van genen:
Dit ken je mogelijk al van biologie op de middelbare school. Ook dit is een versimpelde versie zoals in deze lessen.
Mensen hebben 46 chromosomen, 13 paartjes. Eenden echter 80, waarvan 40 paartjes. Een zo een paartje heet een gen, één van die twee in het gen heet een allel.
Bij het voorbereiden voor voortplanting word van elk van de 40 paartjes één allel uitgekozen om in een zaadcel of eicel te stoppen. Het kuiken krijgt dus 40 allelen van de vader en 40 allelen van de moeder, die samen weer 80 chromosomen in 40 paartjes oftewel genen vormen.
Deze allelen kunnen informatie dragen welke kleur het kuikentje gaat hebben. Sommige van deze kleuren zijn dominant en sommige recessief. Dit wil zeggen dat als een gen twee kleuren is; bijvoorbeeld 1 allel van vader zegt “Wildkleur!” en het andere allel van moeder zegt “Wit!” dat het kuikentje een wildkleur heeft; want wildkleur is dominant over wit dus wint altijd. Wit is recessief; beide allelen moeten zeggen “Wit!” voor het kuikentje om wit te zijn.
C+ is dominant en betekend “Niet wit”. De c betekend “Wit”. De witte eend is c/c. De blauwe eend is C+/c. De witte eend geeft óf een c óf een c door aan een kuiken, de blauwe eend een C+ óf c. 50% van de kuikens is hierdoor cc en dus wit, 50% van de kuikens is niet wit door de C+, maar draagt wél wit door de c, en kan deze weer aan kinderen doorgeven.
Sekschromosomen bij eenden:
Ook kunnen de sekschromosomen van eenden invloed hebben op de kleur. De sekschromosomen bij een woerd zijn ZZ en bij een eend ZW. Dit is precies andersom dan als bij mensen waarbij een mensenvrouw twee dezelfde sekschromosomen heeft namelijk XX en een mensen man XY. Deze chromosomen bepalen of een eend een man of vrouw is, maar er kunnen ook genen voor een kleur aan vast zitten.
Een voorbeeld hiervan is de kleur chocolate, of in het Nederlands bruin. Chocolate is recessief en zit op de Z. Dit betekend dat een woerd twee chocolate genen moet hebben, op elke Z een, om er chocolate uit te zien. Een vrouwtje heeft enkel maar één Z, als zij een chocolate draagt op die Z ziet zij er chocolate uit. Je kunt met chocolate dus precies zo fokken dat alle kuikens die chocolate geboren zijn vrouwtjes moeten zijn, en degene die dat niet zijn mannetjes moeten zijn.
Bij deze chocolate vrouw en zwarte woerd die chocolate draagt, is 25% van de vrouwelijke kuikens chocolate en 25% zwart. 25% van de mannelijke kuikens is chocolate en 25% zwart en chocolate dragend.
Het opschrijven van een kleur:
Voor het opschrijven van welke kleuren een eend draagt word een systeem gebruikt.
mdmd Li+Li+ EE bl+bl+ C+C+ B+B+ r+r+ dd is bijvoorbeeld een chocolate woerd.
M+M+ Li+Li+ EE Blbl+ C+C+ B+B+ r+r+ D+– Bu+– is een blauwe vrouw met een witte bef.
Elke kleur heeft een eigen letter(s). Allelen die dominant zijn worden altijd met een hoofdletter geschreven. Allelen die recessief zijn met een kleine letter. De + betekend dat dit allel enkel bij de oorspronkelijke wildkleur eend voorkomt. De – die je bij de blauwe vrouw ziet staan zijn zaken die op de Z, oftewel het sekschromosoom zitten. Zij kan maar een allel hebben.
Ik gebruik zelf graag een / in het midden. Bijvoorbeeld B+/B+. Ik vind dit zelf duidelijker. Als ik een allel niet weet gebruik ik een ?. Bijvoorbeeld B+/?. Sommige mensen gebruiken hier een X voor.
De allelen die kleuren bepalen:
Mallard (Wildkleur) M+, M^R, m^d
M+ Dit is het typische wildkleur patroon. De standaard eend in de vijver.
M^R Dit noemt men ook wel een Restricted mallard of Zilverwildkleur. Je kunt dit goed bij eendenkuikens zien; het zwarte strepen patroon dat een kuikentje doorgaans heeft is nu enkel te vinden op de kont en boven op het hoofd. Dit gen is óók dominant over M+. Het Britse ras Silver Appleyard is een goed voorbeeld hoe deze kleur er uit ziet.
m^d Dit allel word ook wel Dusky mallard of donker wildkleur genoemd. Zowel bij kuikens als bij volwassen vrouwen mist de oogstreep. Bij de volwassen woerd valt het te herkennen aan het gebrek van de witte nekring. De kuikentjes missen het zwarte strepen patroon en zien er een beetje uit alsof dat is uitgegumd over hun hele lichaam. Ze zijn geel maar met een donkere waas over heel hun lichaam.
Allelen die kleur vervagen, Li+, li, li^h
Li+ Dit is de typische wildkleur kleur.
li Dit allel maakt de kleur van de eend iets lichter. Oftwel licht wildkleur.
li^h Dit allel maakt de eend harlequin of meeskleur of snowy (US). De bruintinten worden lichter en er komt meer wit door de veren heen. Bij eendenkuikens valt dit al goed te zien. Zijn zijn geel met wat donkere haren er doorheen verspreid, missen oogstrepen, en hebben een donkerdere kop.
De zwarte allelen, e+, E
e+ Dit allel betekend “niet zwart”. Eigenlijk ook “wildkleur” dus. Het is een recessief gen dus eend moet e+e+ zijn om er niet zwart uit te zien. Een eend is eigenlijk maar twee basiskleuren; wildkleur of zwart.
E De letter e komt van Extended black oftewel Zwart.
De blauwe allelen, bl+, Bl
bl+ Dit allel betekend “niet blauw”. Blue of blauw is eigenlijk gewoon grijs met een chiquere naam.
Bl Met één van dit allel wordt het zwarte pigment van een eend grijs, oftewel blauw. Met twee van deze allelen word dit zilvergrijs oftewel abrikoos.
De witte allelen, C+, c
C+ Dit allel betekend “niet wit”. Het is dominant. Dat betekend dat een eend met C+c niet wit is, maar wel wit draagt.
c Dit betekend “wel wit”. cc is dus een witte eend. Dit gen verwijdert eigenlijk de gehele kleur van een eend waardoor er onder de witte kleur van alles kan zitten. Bij een witte eend is het dus vaak ook een verassing wat voor kuikens er uit komen.
De bef allelen, B+, b, s, S
B+ Dit allel betekend “geen bef”. Eén allel is genoeg dat een eend geen bef heeft.
b Dit allel betekend wél een bef. Bij bb heeft een eend een witte bef.
s Dit allel betekend “geen bef”. Bij ss heeft een eend geen witte bef.
S Dit allel betekend wél een bef. Bij Ss heeft een eend een witte bef.
Veel zwarte eenden krijgen ook een witte bef, en we weten (nog) niet waarom. Twee m^d genen kan dit voorkomen.
De bonte allelen, r+, R
r+ Dit allel is vernoemd naar de beste eend ooit. De r is van runnder duck, ook wel bekend als loopeenden. Met doelt hier specifiek op het bonte patroon van witte vlekken. r+ betekend “niet bont”
R Dit betekend wél bont. Fawn & white loopeenden zijn zeer populaire eenden die dit bonte patroon hebben. Het word ook wel reebont of pied genoemd.
De chocolate (bruin) allelen, D+, d
D+ Dit alles betekend “niet chocolate”
d Dit allel dat op de sekschromosomen zit betekend “wel chocolate”. Het chocolate allel maakt zwart pigment de kleur van chocolade.
Chocolate naast blauwe genen kan nieuwe kleuren maken zoals lilac en lavender. Deze zijn niet over de hele wereld erkend. Lavender is chocolate met één blauw allel. Lilac is chocolate met twee blauwe allelen.
De Buff allelen Bu+, bu
Bu+ Dit allel maakt een eend “niet buff”. Dit gen maakt een eend lichter en is ook verbonden aand sekschromosomen.
bu Als een vrouwtje een bu allel heeft wordt ze lichter, een mannetje heeft er twee voor nodig. De buff orpington is een eendenras die deze kleur heeft.
Ter afsluiting
Als je van twee eenden de letterreeks zo ver mogelijk kan invullen; dan kun je berekenen wat voor kuikens zij zullen krijgen, aangezien zij één allel van elk gen doorgeven. Soms is dat makkelijk en kom je op 100% deze kleur uit, maar soms ook 25% X, 25% Y en 50% Z. En soms kom je door nestjes er pas achter wat de ouders dragen qua kleuren die niet aan de buitenkant te zien zijn. Het is puzzelen dus. En die puzzel is het makkelijkst op te lossen als je deze kleur genetica van je eenden opschrijft en bijhoud.
Ik vind dit zelf altijd een erg leuk onderdeel van het fokken, maar ik hou dan ook van puzzelen.
Om je te helpen heeft Henk van kippenjungle.nl een geweldige kleuren calculator voor eenden gemaakt die over de hele wereld ontzettend populair is! Ik ken deze calculator van bevriende fokkers in Amerika, hoewel het gewoon een Nederlandse site gemaakt door een mede-Nederlandse fokker is haha! Wat zijn wij toch een lekker eendenlandje… Maar zéker een aanrader dus als je meer wilt weten welke kleuren je kuikentjes zullen gaan worden.
MOGELIJK HEB JE NA “KLEUREN GENETICA VAN EENDEN ” OOK INTERESSE IN;